تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ چیست و طرح درس مبتنی بر آن

تدریس مبتنی بر پرسش و پاسخ یکی از روش‌های نوین آموزشی است که در چند سال اخیر به شدت ترویج پیدا کرده است. در این روش، دانش آموزان به جای دریافت اطلاعات به صورت یکطرفه، در محیطی فعالانه شرکت می کنند و از طریق پرسش و پاسخ با مفاهیم و موضوعات درسی آشنا می شوند. این روش آموزشی بر اساس فرضیه های روان شناسی شناختی مبتنی بر سازگاری یادگیری با شیوه فعالانه و تعاملی دانش آموزان توسعه یافته است. ما در ابزار کلاس انواع روش تدریس را ذکر کرده ایم که در مقاله‌ای با عنوان معرفی انواع روش تدریس می‌توانید آن را مطالعه کنید. امّا در این مقاله به تشریح روش تدریس مبتنی بر پرسش و پاسخ می‌پردازیم.

۱. مفهوم تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ

تدریس مبتنی بر پرسش‌ یک روش آموزشی است که در آن، معلم با ارائه پرسش‌هایی مناسب، دانش‌آموزان را به فعالیت درک و تحلیل و در نهایت پاسخ دادن به سؤالات تشویق می‌کند. در این روش، معلم به جای اینکه به صورت یک طرح درس خط مشی را ارائه کند، با راهنمایی و رشد دادن مهارت‌های تفکری و تحلیلی به دانش‌آموزان، آن‌ها را به فعالیت برای پاسخ دادن به پرسش‌ها می‌کشاند.

تعریف تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ

تعریف تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ به این صورت است که معلم با ارائه پرسش‌هایی مناسب، توانایی دانش‌آموزان در تفکر کردن، ارائه دادن یافته‌ها و پرسیدن سؤالات بهتر و عمیق‌تر را تقویت می‌کند. این روش تدریس، به دانش‌آموزان امکان می‌دهد تا خود به دنبال پاسخ سؤالات شوند و بر اساس دانشی که دارند، با استفاده از اطلاعات و مهارت‌های خود، به پرسش‌ها پاسخ دهند.

توضیح نحوه عملکرد این روش تدریس

نحوه عملکرد این روش تدریس، به این صورت است که معلم با ارائه پرسش‌هایی مناسب، دانش‌آموزان را به فعالیت درک و تحلیل و در نهایت پاسخ دادن به سؤالات تشویق می‌کند. در این روش، معلم به جای اینکه به صورت یک طرح درس خط مشی را ارائه کند، با راهنمایی و رشد دادن مهارت‌های تفکری و تحلیلی به دانش‌آموزان، آن‌ها را به فعالیت برای پاسخ دادن به پرسش‌ها می‌کشاند.

در این روش، دانش‌آموزان با مطالعه و بررسی مفاهیم درسی و بررسی سؤالات مرتبط، خود به خود با فرآیند یادگیری درگیر می‌شوند و به دنبال یافتن پاسخ‌های صحیح می‌گردند. این فرآیند یادگیری مبتنی بر پرسش، به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا بیشتر به مفاهیم درسی واقف شوند و بتوانند آن‌ها را با عمق بیشتری درک کنند. همچنین، در این روش تدریس، دانش‌آموزان به مهارت‌های تفکری و تحلیلی نیز دست پیدا می‌کنند و با تمرین و تمرکز بر روی پرسش‌های مرتبط با درس، این مهارت‌ها را بهبود می‌بخشند.

علاوه بر این، در روش تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ، دانش‌آموزان برای پیدا کردن پاسخ‌های صحیح به موارد مختلفی مانند کتاب‌ها، منابع اینترنتی و سایر منابع آموزشی دسترسی پیدا می‌کنند. به این ترتیب، آن‌ها به دنبال یافتن پاسخ‌های صحیح می‌گردند که به دلیل دسترسی به منابع مختلف، از دانش و تجربیات جدید برخوردار می‌شوند. در این روش، معلم همچنین می‌تواند با ارائه پرسش‌های مناسب و تشویق دانش‌آموزان به فعالیت درک و تحلیل، بهبود فرآیند یادگیری آن‌ها را تسهیل کند.

۲. فلسفه و مبانی تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ

فلسفه و مبانی تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ از دیدگاه بسیاری از متخصصان آموزشی، بر این اصل مبنی است که دانش‌آموزان باید بتوانند با استفاده از تفکر و تحلیل، به پرسش‌هایی که خودشان می‌پرسند، پاسخ دهند. در این روش، تمرکز بر محتوای درس نیست، بلکه تمرکز بر روی مهارت‌های فکری و تحلیلی دانش‌آموزان است. در واقع، این روش تدریس بر این اصل تمرکز دارد که فرایند یادگیری بر اساس ارتباطات فعال و تفکری بین معلم و دانش‌آموزان استوار است.

نقش پرسش برای فراگیری مفاهیم و مطالب درسی

نقش پرسش در تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ برای فراگیری مفاهیم و مطالب درسی بسیار حائز اهمیت است. پرسش‌ها می‌توانند به عنوان ابزاری برای فعال‌سازی تفکر و تحلیل دانش‌آموزان مورد استفاده قرار بگیرند. با ارائه پرسش‌های مناسب، دانش‌آموزان به دنبال تحلیل و پاسخ دادن به آن‌ها می‌روند و این باعث می‌شود تا مفاهیم درسی برای آن‌ها قابل فهم‌تر و قابل یادگیری‌تر باشد. پرسش‌هایی که باعث می‌شوند دانش‌آموزان به دنبال تحلیل و پاسخ به آن‌ها بروند، همچنین باعث می‌شوند دانش‌آموزان در مورد مفاهیم درسی عمیق‌تر فکر کنند و باعث می‌شوند تا به یادگیری بهتر و پایدارتر دست یابند.

توضیح اصول و مبانی تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ

اصول و مبانی تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ بر این اصل استوار است که در یک روش تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ، معلم باید بتواند پرسش‌هایی مناسب برای فعال سازی دانش‌آموزان و رشد دادن مهارت‌های تفکری و تحلیلی شان مطرح کند. این روش تدریس بر این فرض استوار است که دانش‌آموزان با پاسخ دادن به پرسش‌ها، بهترین یادگیری را تجربه می‌کنند. برخی از اصول و مبانی تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ عبارتند از:

1. توجه به علاقه و نیازهای دانش‌آموزان: برای موفقیت در این روش تدریس، معلم باید به نیازها و علاقه‌های دانش‌آموزان توجه کند و پرسش‌های مناسبی ارائه کند که از طریق آن‌ها، دانش‌آموزان می‌توانند به شکل بهتری درک و فهم مطالب را از طریق پاسخ دادن به سوالات پیدا کنند.
2. استفاده از پرسش‌های باز: در این روش تدریس، معلم باید از پرسش‌های باز استفاده کند که به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد برای پاسخ دادن به سوالات، از تفکر و تحلیل خود استفاده کنند. پرسش‌های باز می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند تا به شکل بهتری به مطالب درسی بپردازند.
3. استفاده از پرسش‌های پیوسته: پرسش‌های پیوسته، یعنی پرسش‌هایی که از یکدیگر پیروی می‌کنند و به تدریج دانش‌آموزان را به سمت پاسخ دادن به سوالات پیچیده‌تر می‌کشانند، نیز در این روش تدریس مؤثر هستند.
4. ارائه بازخورد موثر: در تدریس مبتنی بر پرسش، معلم باید بازخورد موثری را به دانش‌آموزان ارائه دهد. بازخورد منظم و صحیح می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا درک آن‌ها از مفاهیم و مطالب درسی افزایش یابد و در نتیجه بهبود عملکردشان نیز ایجاد شود. در واقع، بازخورد به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا اشتباهاتشان را بشناسند و بهبود پاسخ‌هایشان را در برابر پرسش‌های مطرح شده، به دست آورند.
5. توسعه مهارت‌های تفکری: یکی از اصول مهم در تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ، توسعه مهارت‌های تفکری دانش‌آموزان است. با ایجاد فضایی برای تحلیل و پرسش، دانش‌آموزان می‌توانند مهارت‌های تفکری خود را توسعه دهند. در این روش، دانش‌آموزان موظف به تفکر و پرسش و دنبال کردن پاسخ‌های درست هستند که این مهارت‌ها به شکل قابل توجهی در پرورش تفکر و تحلیل دانش‌آموزان موثر هستند.

۳. مزایای تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ

مزایای تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ برای دانش‌آموزان

مزایای تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ برای دانش‌آموزان شامل:

1. افزایش تمرکز: پرسش‌های جذاب و مناسب می‌توانند باعث افزایش تمرکز دانش‌آموزان شوند و باعث شنیدن و فهم بهتر مطالب درسی شوند.
2. تقویت تفکر پیچیده: پرسش‌های پیچیده و مناسب، می‌توانند تفکر پیچیده‌تر و عمیق‌تری را در دانش‌آموزان ایجاد کنند.
3. تقویت مهارت‌های تفسیر و تحلیل: پرسش‌های مناسب، باعث تقویت مهارت‌های تفسیر و تحلیل دانش‌آموزان می‌شوند.
4. افزایش خلاقیت: استفاده از پرسش‌های خلاقانه و جذاب می‌تواند باعث افزایش خلاقیت دانش‌آموزان شود و آن‌ها را ترغیب به انجام تفکر خلاقانه کند.
5. تقویت اعتماد به نفس: پرسش‌های مناسب و جذاب می‌توانند باعث تقویت اعتماد به نفس دانش‌آموزان شوند و آن‌ها را ترغیب به شرکت فعال در کلاس کنند.

مقاله پیشنهادی: چگونه به دانش‌آموزان آموزش دهیم درست سوال بپرسند؟

مزایای تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ برای معلمان و مدرسان

مزایای تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ برای معلمان و مدرسان شامل:

1. تحلیل مهارت‌های دانش‌آموزان: استفاده از پرسش‌های مناسب و جذاب می‌تواند به معلمان و مدرسان کمک کند تا مهارت‌های دانش‌آموزان را تحلیل کنند و از آن‌ها برای بهبود روش تدریس خود استفاده کنند.
2. افزایش درک محتوای درسی: استفاده از پرسش‌های مناسب، می‌تواند به معلمان و مدرسان کمک کند تا بهتر درک و فهم محتوای درسی را داشته باشند و روش تدریس خود را بهبود بخشند.
3. تشویق به فعالیت‌های تفکری و خلاقانه: تدریس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ به معلمان و مدرسان کمک می‌کند تا دانش‌آموزان را به فعالیت درک و تحلیل و در نهایت پاسخ دادن به سؤالات تشویق کنند. این باعث می‌شود که دانش‌آموزان بیشتر در فعالیت‌های تفکری و خلاقانه شرکت کنند.
4. رشد دانش‌آموزان: استفاده از پرسش‌های مناسب، معلمان و مدرسان را قادر می‌سازد که به دانش‌آموزان کمک کنند تا درک بهتری از محتوای درسی داشته باشند و بتوانند روش‌های حل مسائل را بیشتر فهمیده و بهتر به کار گیرند. این باعث می‌شود که دانش‌آموزان بهتر و کیفیت بالاتری از آموزش دریافت کنند.
5. بهبود روابط دانش‌آموز-معلم: استفاده از پرسش‌های مناسب و جذاب می‌تواند به معلمان و مدرسان کمک کند تا با دانش‌آموزان خود بهتر برقراری روابط و ارتباطات داشته باشند. این باعث می‌شود که دانش‌آموزان بیشتر به معلمان و مدرسان خود اعتماد کنند و بهترین نتیجه‌ها را از آموزش دریافت کنند.

۴. طراحی طرح درس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ

در طراحی طرح درس مبتنی بر پرسش‌ و پاسخ، معلم با استفاده از پرسش‌های جذاب و مناسب، دانش‌آموزان را به یادگیری و فعالیت درک و تحلیل مفاهیم درسی ترغیب می‌کند. این روش تدریس به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا در فرایند یادگیری، خود را بیشتر درگیر کنند و باعث ایجاد انگیزه و اشتیاق در آن‌ها می‌شود.

مراحل طراحی درس مبتنی بر پرسش

مراحل طراحی طرح درس مبتنی بر پرسش به شرح زیر است:

1. تعیین موضوع و هدف درس: در ابتدا، معلم باید موضوع و هدف درس را تعیین کند و به دقت بررسی کند که چه مفاهیمی باید در این درس به دانش‌آموزان آموزش داده شود.
2. انتخاب پرسش‌های مناسب: پس از تعیین موضوع و هدف درس، معلم باید پرسش‌هایی را انتخاب کند که مرتبط با مفاهیم درسی هستند و باعث فعالیت و تحلیل دانش‌آموزان شوند. این پرسش‌ها می‌توانند به صورت باز یا بسته باشند.
3. طراحی فعالیت‌های مربوط به پرسش‌ها: پس از انتخاب پرسش‌های مناسب، معلم باید فعالیت‌هایی طراحی کند که به دانش‌آموزان کمک کنند تا بهتر درک و پاسخ به این پرسش‌ها برسند. این فعالیت‌ها می‌توانند به صورت گروهی، انفرادی، بازی‌های نقش‌آفرینی و یا استفاده از فناوری باشند.
4. ارزیابی و بازخورد: بررسی و ارزیابی از پیشرفت دانش‌آموزان در پاسخ به پرسش‌ها باید انجام شود و معلم باید بازخورد مناسبی به دانش‌آموزان بدهد تا آن‌ها بتوانند مسیر درست را در پاسخ به پرسش‌ها دنبال کنند و درک بهتری از مفاهیم درسی پیدا کنند.

در نهایت، لازم به ذکر است که طراحی طرح درس مبتنی بر پرسش نیازمند صبر، تمرکز و هماهنگی بین معلم و دانش‌آموزان است. با این روش، دانش‌آموزان قادر خواهند بود تا به طور فعال در فرایند یادگیری شرکت کنند و از روش‌های سنتی تدریس که معمولاً بر پاسخ دادن به سوالات استوار هستند، خارج شوند.

مثال‌های کاربردی برای طراحی طرح درس مبتنی بر پرسش

برای طراحی طرح درس مبتنی بر پرسش، می‌توانید از مثال‌های زیر استفاده کنید:

1. درس تاریخ: در این درس می‌توانید از پرسش‌های مبتنی بر تاریخ استفاده کنید تا دانش‌آموزان را به فعالیت و تحلیل مستندات تاریخی بکشانید. مثلاً، می‌توانید از پرسش‌هایی مثل “چرا جنگ تحمیلی به وقوع پیوست؟”، “آیا عراق در این جنگ شکست خورد یا ایران؟” و “چگونه جنگ تحمیلی تاریخ را تحت تأثیر قرار داد؟” برای تشویق دانش‌آموزان به فعالیت و تحلیل در مورد تاریخ استفاده کنید.
2. درس علوم: در این درس، می‌توانید از پرسش‌های مبتنی بر علوم استفاده کنید تا دانش‌آموزان را به فعالیت و تحلیل علمی بکشانید. برای مثال، می‌توانید از پرسش‌هایی مثل “چگونه تعریف می‌شود؟”، “چرا آن رفتار را نشان می‌دهد؟” و “چگونه می‌توانید این اثر را با داده‌های دیگر ترکیب کنید؟” برای تشویق دانش‌آموزان به فعالیت و تحلیل علمی استفاده کنید.
3. درس زبان انگلیسی: در این درس، می‌توانید از پرسش‌های مبتنی بر زبان انگلیسی استفاده کنید تا دانش‌آموزان را به فعالیت و تحلیل زبانی بکشانید. برای مثال، می‌توانید از پرسش‌هایی مثل “چه کلماتی باید برای توصیف این وضعیت استفاده کنید؟”، “چگونه این جمله را به صورت مجهول تغییر دهید؟” استفاده کنید. همچنین می‌توانید از پرسش‌های مبتنی بر فهم مفاهیم و اصطلاحات زبانی استفاده کنید تا دانش‌آموزان را در درک بهتر مفاهیم واژگانی و گرامری زبان انگلیسی یاری دهید.
4. درس ریاضی: در این درس، می‌توانید از پرسش‌های مبتنی بر مسئله استفاده کنید تا دانش‌آموزان را به حل مسائل و تحلیل مسئله بکشانید. برای مثال، می‌توانید از پرسش‌هایی مثل “چگونه می‌توانید این مسئله را به شکل یک روابط ریاضی بیان کنید؟”، “چه استدلالی برای حل این مسئله بکار ببرید؟” و “چگونه می‌توانید این روابط را به صورت دیگری بیان کنید؟” استفاده کنید. همچنین، می‌توانید از پرسش‌های مبتنی بر مثال‌های کاربردی ریاضی استفاده کنید تا دانش‌آموزان را به حل مسائل در کاربردهای واقعی ریاضیات ترغیب کنید.

این‌ها مثال‌هایی ساده و اولیه برای راه‌اندازی ذهن شما معلم خلاق هستند و امیدواریم که بتوانید از این مثال‌ها استفاده نمایید.

5. چالش‌ها و راهکارهای تدریس مبتنی بر پرسش

چالش‌های موجود در تدریس مبتنی بر پرسش

چالش‌های موجود در تدریس مبتنی بر پرسش شامل:

• زمان: تدریس مبتنی بر پرسش نیازمند زمان بیشتری برای برنامه‌ریزی و اجرا است. برای حل این مشکل، می‌توانید زمان را به‌طور مؤثرتر مدیریت کنید و از ابزارهای جدید برای سرعت بخشیدن به فرآیند استفاده کنید.
• نیاز به تخصص: تدریس مبتنی بر پرسش نیازمند تخصص و مهارتهایی است که شاید در دسترس همه معلمان نباشد. برای حل این مشکل، می‌توانید با مراجعه به کتب و مقالات مرتبط و شرکت در دوره‌های آموزشی، خود را برای تدریس مبتنی بر پرسش آماده کنید.
• نیاز به تجهیزات: تدریس مبتنی بر پرسش نیازمند استفاده از تکنولوژی و ابزارهایی است که شاید در همه مدارس وجود نداشته باشد. برای حل این مشکل، می‌توانید از ابزارهای ساده‌تر و در دسترس‌تر برای تدریس استفاده کنید یا به دنبال راهکارهای دیگر جهت بهبود شرایط آموزشی در مدارس بگردید.
• ارزیابی: ارزیابی در تدریس مبتنی بر پرسش به‌صورتی است که ممکن است برای بعضی از معلمان چالشی باشد. برای حل این مشکل، می‌توانید از روش‌های مختلف ارزیابی مانند پرسش‌های چندگزینه، کارنامه‌ها و پروژه‌های جمعی استفاده کنید.

راهکارهای مقابله با چالش‌های تدریس مبتنی بر پرسش

راهکارهایی که می‌توان به‌کار برد تا این چالش‌ها برطرف شوند شامل:

1. برنامه‌ریزی مؤثر: برای حل مشکل زمان، می‌توانید از برنامه‌ریزی مؤثر استفاده کنید. برنامه‌ریزی مؤثر شامل تعیین اهداف و نوع فعالیت‌هایی است که در هر جلسه درس باید انجام شود. همچنین، می‌توانید از ساختار درس و طرح درس مبتنی بر پرسش استفاده کنید تا زمان را به‌طور بهینه مدیریت کنید.
2. آموزش مهارت‌های موردنیاز: برای حل مشکل نیاز به تخصص، می‌توانید با مراجعه به منابع آموزشی مختلف مانند کتب و مقالات و شرکت در دوره‌های آموزشی، خود را برای تدریس مبتنی بر پرسش آماده کنید.
3. استفاده از تکنولوژی: برای حل مشکل نیاز به تجهیزات، می‌توانید از تکنولوژی و ابزارهای جدید استفاده کنید. همچنین، می‌توانید از ابزارهای ساده‌تر و در دسترس‌تر برای تدریس استفاده کنید. استفاده از فلش‌کارت‌های خود ساخته بهتر از فلش کارت‌های آماده کمک خواهند کرد.
4. ارزیابی مؤثر: برای حل مشکل ارزیابی، می‌توانید از روش‌های مختلف ارزیابی مانند پرسش‌های چندگزینه، کارنامه‌ها و پروژه‌های جمعی استفاده کنید. همچنین، می‌توانید از ابزارهای ارزیابی آنلاین مانند کوییز و پرسش‌نامه‌های آنلاین استفاده کنید.