طرح درس و کارکردهای طرح درس چیست ؟

تدریس اثربخش، آموزشی است که برنامه ریزی شده باشد. اثربخشی تدریس با صرف وقت حساب شده به دست می آید.

نگارش طرح‌درس یا برنامه ریزی آموزشی، مرحله ای از کار معلم است که بیشترین زمان را به خود اختصاص می دهد.

آسان سازی فرایند نگارش طرح درس، به معنای آن است که باید کاری کرد که معلم از زمانی که برای برنامه ریزی صرف می کند بیشترین نتیجه را دریافت کند.

در ادامه به تعریف چیستی طرح‌درس و به برخی از کارکردهای طرح درس می‌پردازیم.

طرح‌درس چیست؟

طرح درس ابزاری برای تبدیل و ترجمه درس ها به زبان دانش آمـوز است. در این معنا، معلمی که بدون طرح‌درس به کلاس می رود معلمی است که ابزار ترجمه و تحویل درس را به همراه ندارد.

درس را اگر به مثابه یک ساختار زمانی که یادگیری در آن اتفاق می افتد بپذیریم، طرح درس به این اندیشه در عمل نظم و نسق می بخشد که در واقع طرز هدایت دانش آموز را به سوی یادگیری نشان میدهد.

در حقیقت، بر اساس طرح‌درس ، تعریف یادگیری تبیین می گردد. یادگیری به جریان تدریجی تغییر رفتار تعبیر می شود بر این اساس، طرح درس روند تدریجی تغییر رفتار دانش آموز را دنبال می کند. طرح درس ها به گونه ای نوشته می شوند که امکان پایش و اندازه گیری تغییر رفتار دانش آموز میسر باشـد.

هر درس دارای عناصر عمومی و اختصاصی است. عناصر عمومی طرح‌درس عبارت اند از عنوان درس، موضوع درس، تاریخ ارائه درس و نام معلم.

در کنار این عناصـر، طـرح  درس عناصر ویژه و اختصاصی هم دارد که عبارت اند از: اهـداف یادگیری، محتـوای یادگیری، روش های تدریس، مواد آموزشی و سنجش آموخته های دانش آموزان.

طرح  درس و برنامه درسی

هر درسی از اجزای اصلی و جدایی ناپذیر برنامه درسی است. طرح‌درس هـا ابـزاری برای هدایت یادگیری دانش آموزان هستند.

در دنیای تخصصی، واژه برنامه درسی همراه با واژه دیگری می آید که آن کلمه تدریس است. با توجه به تحولات صورت گرفته در حال حاضـره دو اصطلاح برنامه درسی و تدریس در کنار هم مورد استفاده قرار می گیرند.

به هر حال، باید به این واقعیت اشاره کرد که برنامه درسی خود به خود به اجرا درنمی آید، برای اجرایی شدن آن باید طرح ریزی صورت گیرد یا موقعیت یادگیری فراهم آید.

دلیل اینکه پس از واژه یا اصطلاح برنامه درسی، تدریس یا یادگیری می آید نیز همین است. در واقع، طـرح  درس بخش دوم اصطلاح «برنامه درسی و تدریس» را تشکیل میدهد. شکل ۱ این ارتباط را به طور واضح نشان میدهد.

به طوری که از این شکل برمی آید برنامه درسی و تدریس همـزاد هـم هستند. هر برنامه درسی از طریق جریان تدریس است که به دست دانش آموز می رسد.

زمینه یادگیری پیش بینی شده در برنامه درسی را تدریس فراهم می سازد، بدون عنصـر تـدریس، برنامه درسی به کار نمی آید.

برنامه درسی بدون عمل تدریس سندی خنثی است، تدریس به برنامه درسی جان میدهد. در واقع تدریسی به سامان نمی رسد مگر بـه مـدد طرح درس.

هر طرح درسی را می توان طرح و برنامه ای برای یادگیری نیز در نظر گرفت. در واقع، معلمان با تهیه طرح‌درس، نقشه یادگیری مورد انتظار از دانش آموز را ترسیم می کنند.

طرح‌درس و کتاب درسی

طرح درس یک نوع طراحی آموزشی است که منطبق بر طراحی آموزشی کتاب درسی صورت می گیرد.

با توجه به نظام آموزشی متمرکز کشورمان، پیش نیاز طراحی آموزشی یک مدرسه و به فراخور آن یک معلم، که نمود مکتوب آن در طرح درس و جریان واقعی آن، در فرایند تدریس جلوه گر می شود، فهم و درک طراحی آموزشی کتاب درسـی اسـت.

اگرچه در فراسوی کتاب درسی منابعی مانند کتاب معلم، سند برنامه درسی ملی و سند تحول بنیادین به عنوان اسناد بالادستی قرار می گیرند ولی پرکاربردترین و عملیاتی ترین سند آموزشی، کتاب درسی است.

اگرچه در چند سال اخیر موضوع بسته های آموزشی در راهبردهای آموزش و پرورش قرار گرفته ولی همچنان راز طـرح ریزی یک طرح درس مناسب، درک اهداف کتاب درسی است.

[box type=”info” align=”aligncenter” class=”” width=””]پیشنهاد مطالعه: ابزارهای آموزشی نوین | قرن 15 شمسی زمان تغییر است

ابزار آموزشی به ابزارها و روش هایی اطلاق می شود که بیشترین تمرکز آن بر روی آموزش بهبود رفتار عقلانی دانش آموزان با استفاده از ایده های مختلف نوین و بدیع است. تا اینکه آنها را به بازخوانی سرفصل امتحانی با همان سبک قدیمی وادار نماید. این همان ابزارهای آموزشی نوین به زبان ساده است.[/box]

یک طرح درس مناسب تابعی از کتاب درسی می باشد. با توجه به اینکه کتاب درسی، نماینده برنامه درس ملی است یکی از ویژگیهای مهم طرح درس توجه به اهداف کتاب درسی است.

دلیل دیگر اهمیت توجه به کتاب درسی، نظام ارزشیابی حاکم بر نظام آموزشی است. به این معنا که هر چقدر طرح درس مبتنی بر اهـداف کتاب درسی باشـد، موفقیت معلم در ارزشیابی های انجام شده در مقاطع مختلف تحصیلی که در سطح ملی، استانی و منطقه ای اجرا می گردد، بیشتر خواهد بود.

دلایل نیاز به طرح‌درس کدام است؟

طرح درس به فرایند تدریس نظم میبخشد و روند کار را معین می سازد. توانمنـد کـردن معلمان برای نگارش طرح درس، نیازمند رعایت چارچوب های ویژه ای است.

نگارش طرح درس به تحقق اهداف برنامه درسی ایجاد شده یاری می رساند و فرصت لازم را برای به تصویر کشیدن برنامه درسی تجربه و آموختـه شـده فـراهم می سازد.

کتاب حاضـر راهنمایی های لازم برای تهیه نگارش طرح درس را به صورت کاربردی و عملی در اختیار معلمان قرار می دهد.

چه زمانی باید به تهیه طرح‌درس اقدام کرد؟

به طوری که از تعریف های برنامه درسی برمی آید، برنامه درسی همان برنامه یادگیری است. در تعریف های گوناگون از یادگیری، یادگیری به تغییر در رفتار مبتنی بر تجربه توصیف شده است.

بنابراین، می توان برنامه درسی را برنامه ای برای تغییر رفتار هـم تعبیر کرد اکنون این سؤال پیش می آید که، برای اقدام به تغییر رفتار چه باید کرد.

پاسخ چنین سؤالی چیزی به جز برنامه ریزی کردن نیست. معلم برای ایجاد موقعیت یادگیری یا ایجاد شرایط برای تغییر رفتار نیازمند نگارش یا تهیه طرح درس است.

چه زمانی باید به تهیه طرح درس اقدام کرد؟»، سؤالی بسیار اساسی است. در پاسخ به این سؤال باید گفت، همیشه باید به تهیه طرح درس اقدام کرد.

برخی می پرسند که «آیا معلمان پر سابقه و پیش کسوت هم باید طرح‌درس داشته باشند؟» جـواب ایـن سـؤال نیز مثبت است.

تهیه طرح‌درس ارتباطی با تازه کار یا پیش کسوت بودن ندارد. هر طرح  درس با انتظار خاصی تهیه می شود. نمی توان گفت معلم تازه کار دارای انتظار خاصی است، ولی معلم پیش کسوت چنین انتظاری ندارد!

هر گاه قرار شد کلاسی به قصد یادگیری برگزار شود با توجه به مخاطب جدید و تغییر اهداف باید برای آن کلاس طرح‌درس جدید یا به روز شده تهیـه شـود. کلاسی که بدون طرح درس ارائه می شود حاصلی جز ناکامی برای معلم و دانش آموز ندارد.

کارکردهای طرح درس

1. به آماده شدن معلم کمک می کند؛ صرف نظر از اینکه معلم چقدر تازه کار یا حرفه ای باشد.
2. به تداوم و استانداردسازی آموزش کمک می کند.
3. درون داد و برونداد فرایند یاددهی و یادگیری را مشخص می کند.
4. امکان پایش و ارزشیابی برنامه درسی را میسر می سازد.
5. نحوه اجرای برنامه درسی در مدرسه را مستند می سازد.
6. ابزاری برای حرفه مندی معلـم اسـت. معلـم براساس طرح‌درس، امکان درس پژوهی، تدریس پژوهی و اقدام پژوهی را فراهم می آورد. به عبارت دیگـر اجـرای طـرح‌درس یک موقعیت یادگیری برای معلم است

قالب گرافیکی طرح درس در سایت کانوا

شما در سایت کانوا می توانید به راحتی قالب های گرافیکی برای طرح درس خود را ویرایش و یک طرح گرافیکی جذاب ایجاد کنید.